Use Case Utrecht

Dit hoofdstuk beschrijft het vraagstuk en de toegevoegde waarde. Dit is uitgewerkt voor twee voorbeelden, rioleringen en verkeersregelinstallaties.

2.1 Het vraagstuk

Het vraagstuk betreft het revisieproces verbeteren om beter in controle te blijven van de assets en (beheer)data op orde te brengen.

Dat vraagt in de gemeentelijke organisatie om betere, eenduidige en vindbare afspraken, waarbij men elkaar ook aan de afspraken moet houden.

In projecten moet gezorgd worden voor een goede overdracht tussen CAD en GIS.

Dit leidt uiteindelijk tot verlaging van (faal)kosten, grotere efficiëntie en toenemend werkplezier.

2.1.1 Hoofdlijnen revisieproces

De hoofdstappen worden weergegeven in onderstaande vereenvoudigde informatiestroom tussen:

1. De landelijke registraties en de gemeentelijke beheerorganisatie.
2. De beheerder en de projectorganisatie van de gemeentelijke opdrachtgever.
3. De gemeentelijke opdrachtgever en een externe opdrachtnemer.

Het revisieproces is de combinatie van de dataflow "oplevering" van de opdrachtnemer naar het gemeentelijke projectteam en de dataflow "in beheer" van het projectteam naar de beheerder. Bij de gemeente Utrecht wordt ervan uitgegaan dat de informatiedrager een NLCS-revisietekening is, verrijkt met assetinformatie op basis van IMBOR.

Dit hoofdstuk beschrijft de belanghebbenden, wensen en verwachtingen.

Dit hoofdstuk beschrijft de user stories per stap in het ontwerp.

Dit hoofdstuk beschrijft het bouwen: De ontwikkeling van modellen en inrichten van de experimenteeromgeving.

6.1 Het experiment

Een deel van het ontworpen proces is gekozen als basis voor het experiment:

1. Stap 1. Aanleveren beheerinformatie voor het ontwerp
2. Stap 8 t/m 11 verwerken mutaties uit de revisie door beheerder

CROW onderzocht het gebruik van informatiemodellen, ontology alignments en andere open standaarden om dit proces te ondersteunen. Gemeente Utrecht onderzocht of het beoogde proces kan worden ingericht voor productie, met focus op werken met leveringen van CAD-revisietekeningen

6.1.1 Aanleveren beheerinformatie voor ontwerp

Inkomende informatie		Processtap		Uitgaande informatie	Rol	Doel
Assetinformatie van de beheerder op basis van IMBOR + grenzen projectgebied. Dubbele administratie: Moedertekening in NLCS per bemalingsgebied.	→	Aanleveren beheerinformatie	→	NLCS-tekening van het rioleringstelsel van het projectgebied met assetinformatie van beheerder	B	Bestaande situatie voor ontwerp

De eerste stap in het beoogde proces, het aanleveren van de beheerinformatie voor het ontwerp, is in het experiment verder uitgewerkt en onderzocht in drie acties, zoals te zien in onderstaande figuur.

6.1.1.1 Selecteren projectgebied

In eerste instantie werd een download uit het centrale assetinformatiesysteem gegenereerd van 600.000 objecten, zonder attributen. Dit leidde meteen tot de vraag: hoe selecteer je alle bestaande assets in het projectgebied? Want een export van alle assetinformatie is te veel om goed te kunnen opnemen in een tekening. De centrale assetregistratie van gemeente Utrecht kan via sparql-queries doorzocht worden. Dat is echter een techniek die niet meteen gebruikt kan worden door een beheerder of werkvoorbereider die informatie nodig heeft. De voorkeur heeft het om een projectgebied te kunnen aanwijzen, bijvoorbeeld als geo-object (kaartvlak), waarna de assetinformatie in dit projectgebied gebruikt kan worden.

Het is technisch mogelijk om een sparql-query uit te voeren op basis van een geografisch zoekgebied. Dit is niet beproefd tijdens het experiment. Hoe dit moet is goed gedocumenteerd bij OGC: [geosparql], met een implementatievoorbeeld op deze GitHub

6.1.1.2 Controle volledigheid informatie

Gemeente Utrecht heeft voor het experiment deze dataset gehaald uit het centrale assetinformatiesysteem. De objecten hebben een geometrie in geojson en een objectenpaspoort met informatie op basis van IMBOR, uitgedrukt in rdf.

Deze dataset s uitgedrukt in IMBOR 2022.

Deze dataset is tijdens het experiment gevalideerd op IMBOR 2022. Hiervoor heeft CROW een CROW Datavalidator in ontwikkeling, die op basis van een informatiemodel zoals IMBOR, of een specifieke dataspecificatie bovenop een informatiemodel, checkt of de geleverde gegevens voldoen aan de eis.

In het IMBOR model moet sommige informatie verplicht worden aangeleverd, maar lang niet alles. Het model is bedoeld als beschrijving van alle mogelijke informatie over een object, niet van alle verplichte informatie.

6.1.1.2.1 IMBOR-validatie

Zie het validatierapport voor alle bevindingen.

Sommige objecten missen een Rooster of een Compartiment bij de rioolput. Dit kan liggen aan de beperkte selectie uit de data van gemeente Utrecht, of de dataset van gemeente Utrecht is niet volledig. Omdat de NLCS ook niet dit detailniveau vraagt, kan de areaaldata wel worden gebruikt als input voor een project.

6.1.1.2.2 Selectie voor ontwerp

Gemeente Utrecht geeft aan, de eigen assetinformatie te willen controleren op basis van een "Minimale dataset assetinformatie", waarin meer informatie bij een object verplicht wordt gesteld dan in IMBOR.

Dat levert vervolgens de vraag op: wil je altijd alle informatie meeleveren aan het project? In het ideale geval is de geleverde dataset beperkt tot de informatie die relevant is voor de ontwerper. Dit leidt tot de wens om te kunnen werken met een "Minimale dataset ontwerp en realisatie".

De use case van Utrecht heeft niet inhoudelijk onderzocht wat de minimale dataset is voor ontwerp en realisatie

6.1.1.3 Tranformeren naar NLCS-tekening

Het projectteam kan niet overweg met assetinformatie in rdf, maar heeft een NLCS-tekening nodig van de bestaande situatie. Omdat in NLCS tekeningen nog andere informatie zit dan in de assetinformatie, denk aan maatvoeringsaanduidingen op de tekening, zal waarschijnlijk gewerkt worden met een revisietekening of een moedertekening van het bemalingsgebied in CAD. Toch is altijd een check nodig aan het begin van het project, of de centrale assetinformatie en de CAD-tekening overeen komen.

DOOR ontwikkelt de alignment van IMBOR naar de NLCS. De vraag is of deze alignment de basis kan zijn voor een automatische conversie van de assetinformatie naar de NLCS-tekening van de bestaande situatie zodat het projectteam deze kan vergelijken.

Datatechnisch gebeurt deze transformatie op basis van een alignment, waarvan onderstaande figuur het schema weergeeft.

hier wordt nog een link opgenomen naar een voorbeeld van een transformatie van IMBOR-data naar NLCS laagnamen / symbolen.

6.1.2 Black box: van ontwerp tot oplevering

In het experiment is niet onderzocht hoe de gegevens van de beheerder worden gebruikt, verwerkt en meegenomen in het ontwerp- en bouwproces t/m de oplevering van revisie.

Noot: tekenen van ontwerp tot revisie

6.1.3 Detecteren mutaties en bijwerken assetinformatie

Inkomende informatie		Processtap		Uitgaande informatie	Rol	Doel
Revisietekening / revisiedataset	→	Detecteren mutaties en bijwerken assetinformatie	→	Mutaties	B	Informatie in assetinformatiesysteem is dezelfde als in de moedertekening

De laatste stap in het beoogde proces, het detecteren van mutaties en het bijwerken van de assetinformatie, is in het experiment verder uitgewerkt en onderzocht in vier acties, zoals te zien in onderstaande figuur.

In het experiment wordt een revisietekening gebruikt vanuit een project van de gemeente Utrecht in de Lange Juffersatraat (link).

6.1.3.1 Objecten in tekening herkennen

De informatiemanagers van gemeente Utrecht hebben geprobeerd om de objecten in de revisietekening te herkennen. Het ophalen van de objecten in een CAD-tekening is relatief eenvoudig, echter kent de volgende complicaties:

• Er staan "nieuwe" objecten in de tekening, die onderdeel blijken te zijn van de legenda.
• In de NLCS zijn ook attributen zoals putnummers of BOB-hoogtes van rioolleidingen getekend als "object".
• De bestaande objecten op de tekening hebben geen id volgens het beheersysteem, ook niet de bestaande objecten waar tijdens het project werk aan is uitgevoerd. Het putnummer in een bestaande situatie heeft een uniek nummer dat in principe niet wijzigt in een CAD-tekening, maar van andere objecten staat dit niet standaard op tekening. Herkenning van bestaande objecten uit het assetinformatiesysteem is op dit moment niet mogelijk met NLCS tekeningen.

6.1.3.2 Assetinformatie herkennen

De informatiemanagers van gemeente Utrecht hebben geprobeerd om assetinformatie geautomatiseerd uit de revisietekening te halen en liepen daarbij tegen de volgende zaken aan:

• Alle putten staan op één laag, alle putnummers ook. Alleen op basis van nabijheid kan automatisch worden afgeleid welk nummer bij welke put hoort. Dit kan verkeerd gaan bij putten die dicht bij elkaar liggen.
• De putnummer naam is opgebouwd uit de naam van de leidingen waar ze bij horen, maar dat gegeven is specifiek voor Utrecht en niet gestandaardiseerd. Deze informatie kan ook niet 100% zeker uit de tekening gehaald worden op basis van nabijheid.
• De BOB-hoogtes van de rioolleidingen, de hoogte van de bovenkant van de buis bij het begin- en eindpunt van de leiding, staan ook als losse teksten in de tekening waardoor fouten kunnen ontstaan bij het automatisch ophalen.
• Er staan nummers in de tekening die bij nader beschouwing relatieve afstanden blijken te zijn ten opzichte van het begin van leiding waarop huisaansluitingen zijn aangesloten op de riooleiding. Deze informatie wordt door de beheerder niet opgeslagen en hoeft niet te worden gebruikt.

Het beoogde proces is de applicatie helpen de tekening te lezen, terwijl de revisietekening zou moeten worden opgebouwd uit een inmeting van de ligging van assets, gecombineerd met aanleginformatie over de gebruikte materialen en maten.

6.1.3.3 Gemuteerde en nieuwe objecten selecteren

In een NLCS-revisietekening is van elk object de status bekend:

• B Bestaande objecten: zijn niet gewijzigd tijdens het werk
• V Vervallen objecten: zijn vervallen tijdens het werk
• R Revisie objecten: zijn ofwel nieuw geplaatste objecten, ofwel bestaande objecten die een "bewerking" hebben ondergaan
• T Tijdelijke objecten: tijdelijk in het werk geplaatste objecten, denk aan een werkweg oid. De status T komt in het experiment niet voor.
• N Ontwerp van nieuw te plaatsen objecten, ofwel bestaande objecten die een "bewerking" moeten ondergaan. De status N komt in het experiment niet voor.

hier wordt nog een link opgenomen naar een voorbeeld van een mutatiedataset die kan worden geleverd vanuit een NLCS-tekening

6.1.3.4 CAD-objecten omzetten naar geo-objecten

De conversie van CAD naar GIS is uitgetest door gemeente Utrecht. Voor de punt- en lijnobjecten in de rioleringstekening lijkt dit geen probleem te zijn. Uit andere onderzoeken is bekend dat vlakken in CAD niet altijd gesloten zijn, soms opzettelijk, bijvoorbeeld verharding wordt getekend met kantlijnen niet altijd met een vlak, terwijl de beheerder een vlak wil.

Deze revisie-tekening was input. Deze geopackage is de output.

Asseteigenaar

Definitie uit het Standaard Rollenmodel: Een asseteigenaar in de gebouwde omgeving is de persoon of entiteit die verantwoordelijk is voor het strategisch beheer van assets, zoals gebouwen, infrastructuur, en andere fysieke objecten. De asseteigenaar stelt de doelen en kaders vast voor het beheer en onderhoud van deze assets. De rol van de asseteigenaar is cruciaal omdat deze op strategisch niveau bepaalt wat er nodig is om de assets in optimale staat te houden. Ditomvat het maken van beslissingen over nieuwbouw, vervanging, en onderhoud, evenals het vaststellen van de functionele eisen waaraan de assets moetenvoldoen.

Assetmanagementdoelen

Middellange termijn doelen (meestal 5–10 jaar) die afgeleid zijn van de strategische organisatiedoelen volgens het iAMPro model. Ze sturen het beheer van civiele kunstwerken zodat deze bijdragen aan maatschappelijke waarden. Voorbeelden zijn het verbeteren van verkeersveiligheid of het beperken van storingen aan infrastructuur.

Assetmanager

Definitie uit het Standaard Rollenmodel: Een assetmanager in de gebouwde omgeving is verantwoordelijk voor het beheer en de optimalisatie van fysieke assets zoals gebouwen, infrastructuur en andere faciliteiten. De assetmanager zorgt ervoor dat deze assets veilig, functioneel en kosteneffectief blijven gedurende hun levenscyclus.

Assetregistratie civiele kunstwerken

Een gestructureerde vastlegging van gegevens over civiele kunstwerken, zoals bruggen, viaducten, tunnels, kademuren en sluizen. De assetregistratie bevat informatie over locatie, type, bouwjaar, materiaal, conditie en onderhoudstoestand van deze objecten. Deze registratie ondersteunt het beheer, onderhoud, inspectie en de besluitvorming over investeringen in de openbare ruimte.

Beheerder

Definitie uit het Standaard Rollenmodel:Een beheerder in de context van de gebouwde omgeving is verantwoordelijk voor het beheer en de optimalisatie van een gebouw of infrastructuur. Dit kan variëren van het beheer van technische installaties tot het coördineren van facilitaire diensten.

Beheren en Programmeren

De tweede processtap binnen het iAMPro modeliAMPro model waarin meerjaren-maatregelenprogramma's worden opgesteld voor assets. De maatregelen kunnen eenmalig zijn (bijvoorbeeld een vervanging) of met regelmaat terugkeren (bijvoorbeeld een onderhoudsbeurt).

Beleid en strategie

De eerste processtap binnen het iAMPro modeliAMPro model waarin strategische doelen worden vastgesteld en vertaald naar uitgangspunten voor assetmanagement. Dit wordt vastgelegd in het Strategisch Asset Management Plan (SAMP).

BGT

BGT is een digitale kaart van Nederland waarop gebouwen, wegen, waterlopen, terreinen en spoorlijnen eenduidig zijn vastgelegd met een nauwkeurigheid van 20 centimeter. De informatie wordt aangeleverd door de beheerders van de objecten. Wegen zijn hierin opgenomen als 2D-vlakobjecten, terwijl verkeersborden als 2D-punten van het type bord worden geregistreerd, conform het IMGeo

BIM Basis Infra

Samenwerkingsverband bij DigiGO met gelijknamige richtlijn. Opdrachtgever, opdrachtnemer, leverancier en onderaannemer in de infrastructuur beschikken met de BIM Basis Infra over een gemeenschappelijke taal voor 3D-modelleren. Deze richtlijn geeft antwoord op de vraag: hoe gaan we digitale informatie in de infra gestructureerd en eenduidig uitwisselen? Zie ook deze website.

BIM-model

Een digitaal informatiemodel dat de fysieke en functionele kenmerken van een bouwwerk beschrijft. Voor civiele kunstwerken bevat het gegevens zoals geometrie, materialen, afmetingen en samenhang tussen onderdelen.

Bouwbedrijf

Definitie uit het Standaard Rollenmodel: Een bouwbedrijf in de context van de gebouwde omgeving is een professional of bedrijf dat verantwoordelijk is voor het coördineren en uitvoeren van bouwprojecten. Dit omvat zowel nieuwbouw als renovaties en verbouwingen.

Bouwen en Onderhouden

De vierde processtap binnen het iAMPro modeliAMPro model waarin de fysieke uitvoering plaatsvindt van werkzaamheden die in eerdere stappen zijn voorbereid. Denk aan het bouwen van nieuwe objecten, uitvoeren van groot onderhoud of het aanpassen van bestaande assets. In deze stap is ook toezicht inbegrepen, waarbij gecontroleerd wordt of de uitvoering voldoet aan specificaties en afspraken.

Certificaten

Officiële documenten die de conformiteit van materialen, processen of objecten aantonen met erkende normen of standaarden.

Conditiemeting

Objectieve beoordeling van de fysieke staat van een asset of component, meestal op basis van visuele inspectie of meting. Wordt gebruikt om onderhoudsbehoefte en vervangingsnoodzaak vast te stellen.

Condities

De actuele fysieke toestand of kwaliteit van een object, vastgesteld aan de hand van visuele inspectie of metingen, met het oog op toekomstige onderhoudsmaatregelen.

Conformiteit

De mate waarin een object of voorziening voldoet aan de gestelde functionele en beleidsmatige eisen.

Constructieberekening

Rekenkundige onderbouwing van de draagkracht en stabiliteit van een constructie, op basis van ontwerp- en materiaaleigenschappen. Is essentieel voor veiligheidsbeoordeling en besluitvorming over maatregelen.

Controlelijsten

Lijsten met acties, controles en registraties die moeten worden uitgevoerd om een veilige en volledige demontage te garanderen.

DOOR

De CORE gemeenten, Stichting Rioned en CROW hebben de handen ineen geslagen om voor de sector assetmanagement ​te komen tot een gemeenschappelijke informatiebasis met het volgende doel: ​In 2030 beschikken Assetmanagers en hun (keten)partners in de openbare ruimte en infrastructuur over een samenhangend stelsel objectstandaarden in de leefomgeving om de data over hun beheerde assets efficiënt op orde te houden en uit te wisselen.​ DOOR richt zich op de ontwikkeling van de ontbrekende standaards en uitwisselingsprotocollen, zodat een samenhangend stelsel ontstaat. Zie ook deze website

Eigendomsinformatie

Gegevens over de juridische eigendom en eventuele beperkingen, rechten of plichten die relevant zijn voor ontmanteling.

Evalueren en Bijsturenn

De zesde processtap binnen het iAMPro modeliAMPro model waarin het assetmanagementproces en het functioneren van het assetsysteem worden geëvalueerd. Dit gebeurt op basis van de aanbevelingsrapportage uit de processtap ‘Monitoren en Analyseren’, waarin ook de stakeholderstevredenheid is meegenomen.

Functionele levensduur

De levensduur waarna het object vervangen zou moeten worden omdat het qua dimensionering niet meer voldoet aan de gewenste verkeershoeveelheden en belastingen die daarbij optreden.

Gebiedsplannen

Plannen voor de herontwikkeling, herinrichting of tijdelijke invulling van vrijkomende ruimte na ontmanteling.

GEBORA

GEBORA is een standaard rollenmodel voor de gebouwde omgeving dat verantwoordelijkheden en bevoegdheden structureert binnen assetmanagementprocessen. Het model helpt bij het eenduidig vastleggen van rollen, zoals asseteigenaar, beheerder en opdrachtnemer, zodat samenwerking, besluitvorming en informatie-uitwisseling efficiënt en transparant verlopen.

GEBORA Bouwwerklevenscyclus

De GEBORA bouwwerklevenscyclus beschrijft de opeenvolgende fasen die een bouwwerk doorloopt vanaf het eerste initiatief tot en met de ontmanteling. Deze fasen zijn: ontwikkeling, onderhoud en ontmanteling. Elke van deze fasen bestaat uit vier informatiegebaseerde stappen (functioneel gepland, technisch gepland, technisch gerealiseerd, functioneel gerealiseerd), en herhaalt zich iteratief voor elk fysiek object in de gebouwde omgeving. Zie ook dit document.

Gebruiksrapportages

Verslagen waarin het gebruik en functioneren van objecten na onderhoud worden geëvalueerd, op basis van metingen, observaties of gebruikersfeedback.

Gebruiksstatus

De actuele toestand van een object in termen van beschikbaarheid, functioneren en toegankelijkheid voor gebruikers.

GWSW

Het GWSW is een gestandaardiseerd informatiemodel voor het vastleggen, beheren en uitwisselen van gegevens over stedelijk waterbeheer. Het bevat eenduidige definities en semantische afspraken voor objecten zoals rioleringen, watergangen en bergingsvoorzieningen. Het model zorgt voor een betere interoperabiliteit tussen verschillende partijen, zoals gemeenten, waterschappen en ingenieursbureaus. Zie ook deze website en deze viewer.

iAMPro model

Het iAMPro model voor assetmanagement voorziet in de benodigde activiteiten, informatie en randvoorwaarden die een (overheids)organisatie nodig heeft om invulling te geven aan professioneel assetmanagement. Het model bestaat uit drie pijlers:

1. Processtappen: zes opeenvolgende stappen die het assetmanagementproces structureren,
2. Data en informatie: betrouwbare, actuele en gestandaardiseerde gegevens als basis voor besluitvorming,
3. Mens en organisatie: randvoorwaarden voor competenties, rollen en cultuur binnen de organisatie.

Zie ook deze link

IMBOR

Het IMBOR beschrijft de objecttypen die voorkomen in de openbare ruimte en de vaste objectgegevens die nodig zijn voor het beheer hiervan. Zie ook deze website en deze viewer.

Incidenten

Onvoorziene gebeurtenissen die de werking van een object verstoren of schade veroorzaken. Ze vormen een signaal voor structurele onderhoudsbehoefte.

Informatieleveringsspecificatie

Een ILS is een contractdocument voor projecten bedoeld om om de informatiecyclus voor assetmanagement goed te laten verlopen. Het bundelt de informatiebehoefte van de asset- en informatiemanagers en de vereisten aan welke deze informatie moet voldoen. Een ILS bestaat typisch uit een eisenset met bijlagen die betrekking hebben op topografie, areaalgegevens, tekeningen en documenten en waarin wordt beschreven: Welke data geleverd moeten worden; Wanneer deze data geleverd moeten worden; In welke vorm de data geleverd moeten worden; Aan welke standaarden de informatie moet voldoen.

Ingenieur

Definitie uit het Standaard Rollenmodel: Een ingenieur in de context van de gebouwde omgeving is een professional die wetenschappelijke en technische kennis toepast om problemen op te lossen en projecten te realiseren die betrekking hebben op de bouw en het onderhoud van infrastructuur, gebouwen en andere constructies.

Inspectierapporten

Verslagen van technische beoordelingen van bestaande objecten of systemen. Deze vormen input voor technische planning en beoordeling van ontwerpbehoeften.

Installateur

Definitie uit het Standaard Rollenmodel: Een installateur of technisch dienstverlener in de context van de gebouwde omgeving is een bedrijf/professional die verantwoordelijk is voor het ontwerpen, aanleggen, onderhouden en repareren van technische installaties in gebouwen. Dit kan variëren van verwarmings-en koelsystemen (HVAC), waterleidingen en sanitair, tot elektrische installaties en ict/datanetwerken.

Kern Prestatie Indicatoren

Meetbare indicatoren die de mate van realisatie van assetmanagementdoelen zichtbaar maken volgens het iAMPro model. Ze bevatten een norm- of grenswaarden voor prestatiebeoordeling.

Keuringseisen

Vereisten waaraan objecten moeten voldoen na onderhoud om opnieuw in gebruik genomen te worden, vaak inclusief functionele en veiligheidscontroles.

KLIC

Een digitaal systeem waarin netbeheerders informatie over ondergrondse kabels en leidingen registreren. Het portaal wordt beheerd door het Kadaster en maakt het mogelijk om via een KLIC-melding gegevens op te vragen over de ligging van kabels en leidingen. Dit is verplicht bij graafwerkzaamheden om schade te voorkomen en de veiligheid te waarborgen.

Kosten

Verwachte of begrote financiële uitgaven voor gepland onderhoud, inclusief materiaalkosten, arbeidsloon en risicoreserveringen.

kostenkengetal

De gemiddelde kosten voor de vervanging van een constuctiedeel van een civiel kunstwerk.

Kostenramingen

Voorspellingen van de financiële middelen die nodig zijn voor demontage, afvoer, hergebruik of sanering van objecten.

Kwaliteitsborger

Definitie uit het Standaard Rollenmodel: Onder de Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen (WKB) is een kwaliteitsborger een onafhankelijke partij die toeziet op de kwaliteit van bouwprojecten. De kwaliteitsborger controleert of de bouwtechnische aspecten van een project voldoen aan de gestelde regels en voorschriften, zoals brandveiligheid, fundering, en energiezuinigheid. Deze controle vindt plaats zowel voor als tijdens de bouw, en de kwaliteitsborger geeft uiteindelijk de finale goedkeuring voordat het project gereedmelding krijgt.

Levensduurkosten

Levensduurkosten zijn alle kosten die gedurende de gehele levenscyclus van een civiel kunstwerk worden gemaakt, vanaf ontwerp en aanleg tot en met beheer, onderhoud, vervanging en sloop. In de beoordeling van civiele kunstwerken vormen levensduurkosten een essentieel criterium om investeringen af te wegen tegen prestaties en risico’s. Door kosten integraal te benaderen (Total Cost of Ownership) kan een optimale balans worden gevonden tussen functionaliteit, duurzaamheid en financiële efficiëntie.

Leverancier

Definitie uit het Standaard Rollenmodel: Een leverancier in de context van de gebouwde omgeving is een bedrijf of persoon die bouwmaterialen, apparatuur, en andere benodigdheden levert aan bouwprojecten. Leveranciers spelen een cruciale rol in de bouwsector door ervoor te zorgen dat de benodigde materialen en producten op tijd en in goede staat beschikbaar zijn voor de uitvoering van bouwprojecten

Maatregelen

Geplande acties gericht op het instandhouden of ontwikkelen van de functionaliteit van infrastructuurobjecten, zoals civiele kunstwerken.

Materiaalgegevens

Informatie over fysische, chemische en mechanische eigenschappen van te gebruiken materialen in de ontwerp- en planningsfase.

Materiaalinformatie

Overzicht van de materialen die vrijkomen bij de sloop of demontage, inclusief bestemming, classificatie en verwerkingsmethoden.

Materiaalstaten

Overzicht van materialen die gebruikt zijn of nodig zijn voor onderhoud, inclusief vervangingsfrequentie en voorraadbeheer.

Materialenpaspoort

is een dataset waarin alle materialen en grondstoffen van een product worden vastgelegd. Naast de productcompositie kan het ook informatie bevatten over bijvoorbeeld de herkomst van materialen, milieueffecten, losmaakbaarheid en potentieel hergebruik. Een materialenpaspoort bevordert duurzaamheid en de circulaire economie door transparantie en door het faciliteren van hergebruik van materialen.

Maximale belastingsklassen

Informatie over de toegestane belasting op constructies, uitgedrukt in gewichtsklassen of verkeerscategorieën. Wordt gebruikt voor gebruiksbeperkingen en toetsing van functionele geschiktheid.

Meerjarenonderhoudsplan

Een Meerjarenonderhoudsplan is een strategisch document waarin het verwachte onderhoud aan een object (zoals een brug, kade, gebouw of rioolstelsel) voor een langere periode — meestal 10 tot 50 jaar — wordt gepland en begroot. Het plan bevat een overzicht van te verwachten onderhoudsactiviteiten per jaar, de bijbehorende kosten, de timing van vervangingen, inspecties en renovaties en de relatie met prestatie-eisen of servicelevels.

Meldingen van defecten en verstoringen

Informatie afkomstig van gebruikers of beheerders over afwijkingen in de werking of schade aan objecten, ter ondersteuning van onderhoudsplanning.

Milieueisen

Vereisten met betrekking tot milieu-impact, afvalverwerking en hergebruik bij de sloop of ontmanteling van objecten.

Minimale dataset

Een minimale dataset is de kleinst mogelijk verzameling gegevens (dataspecificatie) die nodig is om de gegevens van een bepaald proces of informatieproduct vast te leggen. Zie ook begrippen.crow.nl.

Monitoren en analyseren

De vijfde processtap binnen het iAMPro modeliAMPro model waarin de prestaties van het assetsysteem worden gemonitord en de resultaten geanalyseerd. Hierbij wordt bekeken in hoeverre de servicelevels uit de processtap ‘Beleid en Strategie’ zijn gehaald en wat de belangrijkste oorzaken zijn van eventuele afwijkingen. De onderhoudsactiviteiten worden gemonitord aan de hand van klachten en storingen; de conditie van de assets aan de hand van uitgevoerde inspecties.

Netwerkmodel

Een abstracte weergave van het verkeersnetwerk met relaties tussen knooppunten, routes en capaciteit. Wordt gebruikt voor analyse van doorstroming, routealternatieven en robuustheid van het netwerk.

NLCS

De NLCS is een 2D-tekenstandaard voor de openbare ruimte en infrastructuur. Deze open standaard bevat afspraken voor het omgaan met metadata, digitaal tekenen, het uiterlijk van de tekening en de coderingssystematiek en lagenstructuur van tekenwerk. Zie ook deze website.

Normen

Technische richtlijnen of standaarden die aangeven aan welke prestaties, condities of eigenschappen objecten moeten voldoen tijdens hun levensduur.

NPDW

NPDW brengt opdrachtgevers, opdrachtnemers en kennisinstellingen samen om kennis te bundelen en samen de beste aanpak te kiezen voor verduurzaming van wegen. Zie ook deze website

Onderhoudsbedrijf

Definitie uit het Standaard Rollenmodel: Een onderhoudsbedrijf in de context van de gebouwde omgeving is een onderneming die verantwoordelijk is voor het uitvoeren van onderhouds-en reparatiewerkzaamheden aan gebouwen, installaties en infrastructuur.

Onderhoudsfase

Definitie volgens de GEBORA Bouwwerklevenscyclus:De beheer-en onderhoudsfase in de levenscyclus van een bouwwerk speelt een cruciale rol bij het waarborgen van de functionaliteit, veiligheid en duurzaamheid van het gebouw of infrastructuur. Deze fase volgt op de ontwikkelfase en omvat alle activiteiten die nodig zijn om het bouwwerk in goede staat te houden gedurende zijn gebruiksperiode.

Onderhoudsinstructies

Gedetailleerde richtlijnen voor het uitvoeren van onderhoud, inclusief werkwijze, gereedschappen, veiligheidsmaatregelen en frequentie.

Ontmantelingsfase

Definitie volgens de GEBORA Bouwwerklevenscyclus: de ontmantelingsfase is de laatste fase in de levenscyclus van een bouwwerk en omvat het proces van het demonteren of slopen van het bouwwerk aan het einde van zijn gebruiksperiode. Deze fase is van groot belang om ervoor te zorgen dat de ontmanteling veilig en milieuvriendelijk gebeurt, met een focus op hergebruik en recycling van materialen.

Ontwerpregels

Vastgestelde richtlijnen of parameters waarmee technische ontwerpen moeten voldoen, zoals afmetingen, toleranties of functionele eisen.

Ontwikkelfase

Definitie volgens de GEBORA Bouwwerklevenscyclus: De ontwikkelfase in de levenscyclus van een bouwwerk is het beginpunt waar de concepten en plannen voor een nieuw project worden gegenereerd en uitgewerkt. Deze fase is cruciaal omdat het de basis legt voor het gehele project en de referentiearchitectuur van de gebouwde omgeving. Hier worden de doelen, specificaties en ontwerpvereisten vastgelegd, en worden de nodige vergunningen aangevraagd.

Opvolgingsscenario’s

Uitgewerkte toekomstscenario’s voor de invulling van het gebied of de functie van het ontmantelde object, inclusief afwegingen.

PIM

PIM is de gezamenlijke applicatie van wegenbouwers waarmee de inkoop van bouwstoffen, de mengselverhouding van het asfalt en de aanleg van wegen kan worden aangestuurd. Zie ook deze website

Plankaarten

Kaarten waarop de geplande ontmanteling of herontwikkeling van objecten of gebieden is ingetekend.

Plannen en Voorbereiden

De derde processtap binnen het iAMPro modeliAMPro model waarin nieuwbouwplannen, herstructureringen en instandhoudingsmaatregelen worden uitgewerkt tot ontwerpoplossingen en bestekken. Daarbij horen ook planningen. Verder komen in deze stap aan de orde het opstellen van specificaties, het uitwerken van ontwerpen, het voorbereiden van contracten en het maken van een keuze tussen zelf doen en uitbesteden. Het resultaat bestaat uit contracten en inrichtingsplannen (ontwerpen).

Prestatie-indicatoren

Onderliggende, concrete meetindicatoren die op functioneel of technisch niveau inzicht geven in de staat en werking van assets volgens het iAMPro model. Ze maken het mogelijk om KPI’s te vertalen naar dagelijkse uitvoering. Functionele indicatoren meten bijvoorbeeld gebruikservaring of beeldkwaliteit; technische indicatoren meten zaken als slijtage, scheurvorming of faalkans.

Prestaties

Waarden die het huidige functioneren van een object beschrijven, zoals beschikbaarheid, comfort of betrouwbaarheid, als input voor onderhoudsplanning.

Produkteigenschappen

Technische kenmerken van gebruikte producten of componenten, zoals afmetingen, duurzaamheid, prestatie of onderhoudsvereisten.

Prognoses

Verwachte ontwikkeling van kosten, prestaties, risico’s of gebruik op basis van historische gegevens, trends of scenario's. Wordt gebruikt bij strategische planning en financiële onderbouwing. Volgens het onderzoek naar de staat en benutting van civiele kunstwerken van TNO: Het doel van een (lange termijn) prognose van de vernieuwingsvraag [voor civiele kunstwerken, red] is doorgaans het in kaart brengen en onderbouwen van benodigde investeringen (budgetbehoefte).

Regelgeving

Wettelijke eisen en normen waaraan technische ontwerpen moeten voldoen, zoals bouwbesluiten, veiligheidsvoorschriften of milieuregels.

Registratie-eisen

Vastgelegde verplichtingen voor documentatie van de uitgevoerde demontage en verwijdering van materialen.

Registrerende instantie

Definitie uit het Standaard Rollenmodel: Een registrerende instantie in de context van de gebouwde omgeving is een organisatie die verantwoordelijk is voor het bijhoudenen beheren van officiële registraties van onroerend goed, eigendomsrechten, en andere relevante gegevens. Deze instanties zorgen ervoor dat informatieover eigendom, gebruik en beperkingen van vastgoed nauwkeurig en up-to-date is.

Restlevensduur

Verwachte periode waarin een object nog functioneel kan blijven voordat ontmanteling noodzakelijk wordt.

Revisiegegevens

Informatie die bij afronding van een project wordt overhandigd, zoals garanties, testresultaten, realisatietekeningen en goedkeuringen.

Risico's

Binnen de beoordeling van civiele kunstwerken zijn risico’s de kans dat een gebrek, schade of functieverlies zich voordoet in combinatie met de mogelijke gevolgen daarvan voor veiligheid, functionaliteit, beschikbaarheid, milieu of kosten. Risicoanalyse maakt het mogelijk om op gestructureerde wijze prioriteiten te stellen in inspectie, onderhoud en vervanging. Typische risicofactoren zijn materiaalveroudering, overbelasting, gebrekkig onderhoud en externe invloeden zoals verkeer of weersomstandigheden.

Risico’s

Inschatting van mogelijke ongewenste gebeurtenissen tijdens gebruik of onderhoud, inclusief de kans en impact ervan, gebruikt voor onderhoudsbeslissingen.

Risicogegevens

Technische data over mogelijke veiligheidsrisico’s bij ontmanteling, zoals instortingsgevaar, schadelijke stoffen of explosiegevaar.

Routes en alternatieve routes

Informatie over bestaande en beschikbare omleidingsroutes bij uitval of onderhoud van delen van het netwerk. Van belang voor bereikbaarheidsanalyse en planning van maatregelen.

Servicelevels

Gedefinieerde prestatieniveaus die aangeven welk minimum aan prestaties van assets wordt verwacht volgens het iAMPro model. Een combinatie van een kern prestatie indicator met een normwaarde leidt tot een gewenst service level. Dit bepaalt de uitvoeringsnorm voor prestaties op systeem- en objectniveau.

Sloopbedrijf

Definitie uit het Standaard Rollenmodel: Een sloop-en oogstbedrijf in de context van de gebouwde omgeving is een gespecialiseerde onderneming die niet alleen gebouwen en structuren veilig en efficiënt sloopt, maar ook waardevolle materialen en componenten uit het sloopproces terugwint (oogst). Deze materialen worden vervolgens gerecycled of hergebruikt in nieuwe bouwprojecten, wat bijdraagt aan duurzaamheid en afvalreductie.

Standaard Rollenmodel

Het standaard rollenmodel van GEBORA is een gestructureerde beschrijving van rollen, verantwoordelijkheden en bevoegdheden binnen de gebouwde omgeving. Standaard Rollenmodel

Statuswijzigingen

Formele registratie van de overgang van objecten naar een nieuwe status, zoals buiten gebruik, gesloopt of herbestemd.

Strategische Organisatiedoelen

De lange termijn doelstellingen van een organisatie die de richting en het succes van de gehele organisatie bepalen. Binnen het iAMPro model worden strategische organisatiedoelen geformuleerd, bij voorbeeld veiligheid en mobiliteit, om ervoor te zorgen dat de inrichting van de openbare ruimte en infrastructuur op deze doelen kan worden afgestemd.

T1 Functioneel gepland

T1 is volgens de GEBORA Bouwwerklevenscyclus de toestand waarin de entiteit (bijvoorbeeld een civiel kunstwerk) een functioneel plan heeft dat gereed is. Deze toestand begint met het initiatief tot plannen en eindigt met het beschikbaar zijn van een gevalideerd functioneel ontwerp of plan.

T2 Technisch gepland

T2 is volgens de GEBORA Bouwwerklevenscyclus de toestand waarin de technische uitwerking van het functioneel plan is afgerond en de functionele eisen zijn vertaald naar technische objecten en specificaties, gereed voor uitvoering tijdens ontwikkeling, onderhoud en ontmanteling.

T3 Technisch gerealiseerd

T3 is volgens de GEBORA Bouwwerklevenscyclus de toestand waarin de technische realisatie van de entiteit voltooid is. De werkzaamheden zijn fysiek uitgevoerd.

T4 Functioneel gerealiseerd

T4 is volgens de GEBORA Bouwwerklevenscyclus de toestand waarin de entiteit in gebruik is genomen.

Technische degradatie

Proces waarbij materialen of systemen in kwaliteit afnemen door slijtage, veroudering of belasting. Deze informatie bepaalt het technisch onderhoudsplan.

Technische levensduur

De levensduur waarna het object in theorie vervangen zou moeten worden omdat het technisch niet meer aan de eisen voldoet. Dit kan door gebruik te maken van kengetallen of door gebruik te maken van inschattingen van experts, al dan niet op basis van tussentijdse inspectie. In het laatste geval zal er doorgaans sprake zijn van een restlevensduur. De technische levensduur zal in de regel per type object en/of hoofdmateriaalsoort verschillen. Bron: TNO, prognose-vernieuwingsopgave-2023

Technische randvoorwaarden

Vooraf bepaalde technische vereisten, beperkingen of uitgangspunten die invloed hebben op het ontwerp, zoals milieueisen, ruimteclaims of aansluitingen.

Technische specificaties

Inhoudelijke beschrijving van hoe technische demontage moet plaatsvinden, inclusief procedures, toleranties en materialen.

Uitvoeringsplanning

Operationele planning van concrete werkzaamheden, inclusief fasering, uitvoeringsmomenten en benodigde capaciteit. Wordt gebruikt voor aansturing van uitvoering en afstemming met stakeholders.

Uitvoeringsspecificaties

Technische beschrijvingen die aangeven hoe werkzaamheden moeten worden uitgevoerd, met aandacht voor kwaliteit, volgorde en controle.

Use Case

Een **use case** binnen het **DOOR-programma** beschrijft een proces vanuit het perspectief van de betrokken partijen (actoren) en hoe zij informatie met elkaar uitwisselen. Het gaat hierbij niet om het ontwikkelen van software, maar om het waarborgen van een **interoperabele** en **eenduidige uitwisseling van informatie** tussen ketenpartners.

De use case beschrijft wie betrokken is bij de informatie-uitwisseling (actoren), wat het doel is en hoe de interactie verloopt in een reeks logische stappen. Actoren kunnen personen, organisaties of systemen zijn die gegevens aanleveren, verwerken of gebruiken. De focus ligt op het creëren van een gestroomlijnd proces waarin data betrouwbaar en reproduceerbaar wordt gedeeld, zodat alle partijen effectief kunnen samenwerken bij werkzaamheden in de openbare ruimte en infrastructuur.

User story

Een user story is een bekend concept in agile softwareontwikkeling en helpt bij het beschrijven van softwarefunctionaliteiten vanuit het oogpunt van de eindgebruiker.​ De user story wordt geformuleerd vanuit het oogpunt van een gebruiker, beschrijft wat deze wil bereiken en met welk doel. Deze structuur helpt het ontwikkelteam en andere belanghebbenden te begrijpen wat ​ er moet worden gebouwd en waarom, en biedt meetbare criteria voor succes.​

Vastgelegde normen

Documenten waarin de vereiste prestatie- of conditiespecificaties zijn vastgelegd waaraan een object na onderhoud moet voldoen.

Veiligheidsprotocollen

Procedures en richtlijnen om de veiligheid te waarborgen tijdens de uitvoering van de ontmanteling.

Veiligheidsregels

Voorschriften die gevolgd moeten worden tijdens onderhoud om risico’s voor personeel, omgeving en gebruikers te beperken.

Verkeersdata

Informatie over verkeersstromen, intensiteiten, wachttijden en snelheden. Wordt gebruikt om bereikbaarheid, mobiliteit en knelpunten in het netwerk te analyseren.

Vervangingswaarde

De kosten die gepaard gaan met het vervangen van een object. De vervangingswaarde wordt berekend op basis van de fysieke kenmerken van het object, bijvoorbeeld het aantal meters, vierkante meters of kubieke meters, en kostenkengetallen voor het object.

Werktekeningen

Gedetailleerde technische tekeningen die gebruikt worden voor de feitelijke uitvoering van een ontwerp, inclusief maatvoering en materiaaltoepassing.

Werkvoorbereiding

Documentatie en planningsinformatie die nodig is om onderhoudswerkzaamheden effectief en veilig uit te voeren, zoals tijdsplanning en taakverdeling.

Wettelijke kaders

Regelgeving en beleidskaders die van toepassing zijn op de ontmanteling van objecten, inclusief milieuwetten, eigendomsrecht en vergunningen.